Od lat warszawską Sadybę charakteryzują na równi rekordowe ceny nieruchomości, znane nazwiska, oraz legendy i podania dotyczące jej przedwojennej estymy. 100 lat temu inwestorzy, którzy swój kapitał ulokowali w wizji wielkiego osiedla brodzili po kolana w błocie. Swoje projekty proponowali wybitni urbaniści i architekci, a parcele wykupywały setki mniej lub bardziej zamożnych ludzi ze wszystkich warstw społecznych.

Perspektywę sprzed wieku i dzisiejszą różni niemal wszystko, a jedynymi stałymi są fort i jezioro. Co zobaczyli Niemcy w 1915 roku, kiedy zdobywali czerniakowski fort, dlaczego nigdy nie zrealizowano planów z 1923, które ulice nigdy nie powstały i co po przedwojennym mieście-ogrodzie zostało do dzisiaj?

O historii warszawskiej Sadyby - z okazji jej stulecia w 2023 - opowiada na podstawie własnych nowych badań Mikołaj Krupa, historyk sztuki, absolwent Wydziału Zarządzania Kulturą Wizualną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jego film o historii Sadyby ma swoją premierę na naszym kanale YouTube wczoraj i dziś - 21 i 22 grudnia. 

Opowieść w trzech częściach

Film o historii Sadyby to żywa opowieść w trzech częściach, każda o innym etapie rozwoju tej części Warszawy. W pierwszej części patrzymy na czasy zamierzchłe - od starożytności i zachowanych z tamtych czasów grobów kloszowych przez wiek 17., kiedy swoje miejsce na ziemi zaznaczał tu marszałek Stanisław Herakliusz Lubomirski, aż po 1915 rok, kiedy carski fort przy Powsińskiej najeżdżają żołnierze niemieccy.  W drugiej części – o latach 20. i 30. – słyszymy historię powstania spółki Miasto Ogród Czerniaków, której Sadyba zawdzięcza swój byt. W trzeciej wreszcie części – przyglądamy się powojennemu rozwojowi spółdzielni mieszkaniowych, które okazały się jedynym sposobem na budowanie domów jednorodzinnych i kontynuację tradycji miasta ogrodu sprzed wojny.

Film zgrabnie – w 60 minut – pokazuje główne wątki w rozwoju warszawskiego osiedla. To ciekawie opowiedziana historia, która wystarczy dla laika, czy dla osoby, która tylko pobieżnie interesuje się historią tego zakątku miasta. Ale w filmie odnajdujemy też wątki, które mogą być zupełnie nowe i ciekawe z punktu widzenia varsavianistów. Do takich wątków należy omówienie spółdzielni mieszkaniowych, które budowały Sadybę po drugiej wojnie światowej, czy historia podziału między wiele podmiotów tej części Miasta Ogrodu Czerniaków, która znajduje się na wschód od Jeziorka Czerniakowskiego i która w zasadzie nigdy nie została skolonizowana.

Ciekawy jest też wątek okoliczności spotkania marszałka Stanisława Herakliusza Lubomirskiego z wielkim architektem Tylmanem z Gameren, projektantem m.in. kościoła św. Antoniego przy Czerniakowskiej, który przetrwał nietknięty wszystkie wojny i powstania od ponad 300 lat (od 1693 roku).

Ciekawy nowy wątek w historii osiedla

Nas najbardziej zaciekawiła sugestia prowadzącego, która wskazywała na przyczyny stopniowej degradacji pierwotnego projektu miasta ogrodu na Sadybie. Mikołaj Krupa wskazuje na ciekawą zbieżność dat. 16 czerwca 1927 roku zmarł zarządca spółki Miasto Ogród Czerniaków, Kazimierz Pawłowski (właściciel działki, na której obecnie stoi Skwer Starszych Panów), a 4 grudnia 1928 doszło do rozwiązania spółki.

Mikołaj Krupa daje do zrozumienia, że pierwotni właściciele spółki nie interesowali się obecną Sadybą i raczej tu nie bywali, stąd cały projekt załamał się, gdy odszedł jedyny człowiek, który aktywnie zajmował się rozwojem spółki i który tu mieszkał. Krupa potwierdza ten wniosek, choć dopowiada, że spółka nie skończyła się zaraz po śmierci Pawłowskiego. – W zarządzaniu spółką brał jeszcze udział pan Brenneisen (…). Zajmował się on sprawami spółki po śmieci Pawłowicza. – dopowiada Krupa w rozmowie z portalem Sadyba24.pl.

Twórcy filmu i linki do wideo

Trzyczęściowy film o historii Sadyby powstał w ramach projektu "Sto lat Sadyby: integracyjne spotkania z lokalną historią", finansowanego ze środków m.st. Warszawy. Fim powstał z inicjatywy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Miasto Ogród Sadyba, ze wsparciem stowarzyszenia Pi-Stacja, Akademii Znajomych oraz portalu Sadyba24.pl (partner medialny).

Część 1/3 - "Co było do lat 1920?" (25 minut) https://youtu.be/nZrfPNlw860

Część 2/3 - "1920-1939: Wielkie plany na Sadybę" (22 minuty) https://youtu.be/oZIXpO4i2IQ

Część 3/3 - "1945-89: Nowa Sadyba i PRL" (16 min) https://youtu.be/ZEzhHXZRygA